Waar te beginnen met het kiezen van romans en Essays met een spirituele lading? Veel hangt af van hoe je spiritualiteit denkt aan te treffen in het leven van mensen, of wat een spirituele laag in het bestaan kan zijn. In de navolgende selectie is gekozen voor drie thema’s die elk een bron kan zijn voor spiritueel besef: liefde (en eenzaamheid), de dood, en expliciet religieus van inhoud.
De liefde.
De grote liefdesromans in de wereldliteratuur zijn ongetwijfeld Anna Karenina van Tolstoi, Honderd jaar eenzaamheid van Marquez, Pride and prejudice van Jane Austen. Maar welke romans van dit moment zijn even hartverscheurend en gaan tot de bodem van het bestaan?
Vonne van der Meer Brood, zout, wijn.
Een verhalenbundel met als centrale thema verhuizen. In het midden van de bundel staat een verhaal van een streng christelijk opgevoed meisje dat verhuist naar de stad en twijfels krijgt over haar geloof. Ze krijgt een auto-ongeluk vlak nadat ze een interview heeft afgenomen van een oudere vrouw. Deze wil de recorder weghalen omdat ze de streng gelovige ouders van het meisje de geloofstwijfels wil besparen van hun dochter. Maar zij schrikt zelf ook terug van de bekentenissen die zij in het interview heeft gedaan.
Amitav Ghosh, Het hongerig getij.
Het verhaal speelt zich af op de eilanden in de golf van Bengalen. Piay Roy, amerikaans opgevoed, komt naar dit gebied om ecologisch onderzoek te doen naar de overstromingen daar. Haar komst verstoort het lokale leven. Het boek geeft een fascinerend beeld van een onbekend land, maar ook is het een verkenning van de jungle die de menselijke geest is.
Rudi Vrancx, mijn kleine oorlog, dertig jaar aan het front.
Misschien een onverwachte keus dit boek. Vrancx is oorlogsverslaggever. Op zijn initiatief zijn muziekinstrumenten gebracht naar het verscheurde en door oorlog geteisterde Mosul in Syrie. In dit boek vertelt hij uitgebreid hoe muziek in wrede tijden helpt. Bloemen in het puin, noemde hij dit. Spiritualiteit op zijn scherpst!
Desanne van Brederode, Hart in hart
Desanne schrijft romans, essays en poëzie. In de roman Hart in hart schrijft ze over liefde, de idealisering ervan, overspel en over vergeving. Een woord waar we vaak moeite mee hebben. Het doet denken aan de gedachten van Esther Perel onlangs in Zomergasten. Wanneer kan er sprake zijn van vergeving?
Desanne van Brederode, De Ziel onder de arm
Essayistisch is De ziel onder de arm. We lopen vaak met de ziel onder de arm, zegt van Brederode, en dat kan juist een groot goed zijn. Essays over aandachtig leven, elkaar (niet) begrijpen en waar we in kunnen geloven.
De dood
David Grossman, Uit de tijd vallen.
Verlies van een kind is misschien wel het meest dramatische en hartverscheurende wat mensen meemaken. In ons land kennen we de romans Tonio van A.F.Th van der Heijden en van P.F. Thomése Schaduwkind, maar ook Anna Enquist in ‘Contrapunt’. David Grossman vertelt in Uit de tijd vallen van de dood van een jonge jongen, Uri, als soldaat gesneuveld in de oorlog. Je kunt niet terugvallen op oude woorden of zekerheden waar je mee leefde, alles moet vanuit het niets weer worden opgebouwd, als een monument voor het kind dat er was. Als we Grossman noemen mag Meïr Shalev niet ongenoemd blijven. In ‘Een geweer, een koe, een boom en een vrouw’ treurt een vrouw om de dood van haar zesjarig kind. ‘nuchter, fijnbesnaard en sprookjeachtig tot wanhopig en gekweld’( DeMorgen).
Kakelvers is Na Mattias van Peter Zantingh.
Een boek over de nabestaanden na de dood van een vriend, broer, kind. Acht mensen vertellen hun verhaal als Mattias er niet meer is. Wat blijft is de lege plek die cirkelt om wie Mattias was.
Religieus
Marilynne Robinson
is een van de weinige Amerikaanse schrijfsters die voor een groot publiek, religieus of niet, helder schrijft over de diepere religieuze lagen in het bestaan. Calvinistisch qua perspectief, overtuigend. Ze won de Pulitzerprijs met Gilead. Het is een lange brief van John Ames een erudiete dominee aan zijn kleinzoon. Indrukwekkend. Robinson schrijft niet alleen romans, ook haar meest recente beschouwende boek ‘wat doen wij hier’ (What are we doing here? ) is een scherpe kritiek op de westerse stijl van leven en wat het betekent om nu te geloven, een geweten te hebben, en te genieten van schoonheid en geluk.
Frans Kellendonk, Mystiek lichaam.
Een roman over vader en zoon, de zoom probeert iets van godsgeloof te ontwikkelen. Hij omschrijft deze als ‘oprecht veinzen’’, een begrip dat theologen en godsdienstpsychologen aan het denken heeft gezet.
Esther Gerritsen, De Trooster.
In een klooster werkt Jacob als onderhoudsman. Vlak voor Pasen komt een bekende Nederlandse politicus voor een paar dagen naar het klooster. Jacob komt met deze politicus aan de praat en deze bekent aan hem dat hij een moord heeft gepleegd. Ondanks de aanvankelijke weerzin ontstaat er toch een verstandhouding en wordt Jacob als een biechtvader voor hem. Een ingetogen verhaal van vriendschap die kwaad en schuld bespreekbaar maken.
Jeroen Brouwers, Het Hout.
Een hard verhaal over een jonge leraar die een klooster van broeders in gepraat wordt. het gaat er daar hard aan toe, sadistische vernederingen, bestraffingen, misbruik is daar gewoon. De leraar ziet het, en wat kan hij doen? Brouwers rekent hier met sardonisch genoegen af met de Roomse internaatsgeschiedenis.
Willem Jan Otten, Het wonder van de losse olifanten
Een verslag van zijn christen worden en zich laten dopen. En zijn ‘waarom komt u ons hinderen ‘ is een leesverslag van veertien grote namen op spiritueel gebied – Augstinus, Dostojevski, Chesterton, Shusako Endo, maar ook Reve en Tonke Dragt. Tegelijk is het een verdediging van zijn keuze voor het katholieke geloof.
Franca Treur, Dorsvloer vol confetti.
De debuutroman van Franc aTreur is een terugkeer naar de bevindelijk gereformeerde Zeeuwse wortels. Bij verschijnen was het boek gelijk een succes. Ze wordt vaak vergeleken met Siebelink, en Maarten ’t Hart, maar ze is duidelijk van een andere generatie: vrijer, opener, minder bevangen dan Siebelink, minder gelijkhebberig dan ’t Hart.
Esther Maria Magnis, Mintijteer.
Deze Duitse schrijfster (1980) vertelt hoe de dood van haar vader en later de kwaadaardige ziekte van haar broer haar terugwierp op wat ze had meegkregen van thuis, het zo vanzelfspekende vertrouwen van het geloof en hoe dat niet meer ging, maar toch opnieuw werd gezocht. “… Ik geloof dat wij God missen. Ik zou het geloof in God nooit iemand willen aanpraten of mij boven atheïsten willen verheffen. Ik weet dat er goede gronden zijn om niet te geloven. Maar vaak denk ik dat de meeste mensen er gewoon verdriet van hebben dat hij er niet is. Dat hij zwijgt …”. Een aangrijpend verslag van groei te leven met God.
John Boyne, De grote stilte, 2015, (a history of loneliness).
De tijd van het verzwijgen is voorbij. Maar hoe was het om van nabij te horen van seksueel misbruik, misschien iets te merken en dan nog wel als de dader een oude vriend van je is? De roman speelt zich af in Ierland, een oudere priester kijkt terug op zijn leven, en terugdenkend legt hij de puzzel die zijn vriend Tom was, ook priester, maar iemand die om de paar jaar werd overgeplaatst. Een met veel gevoel voor de verhoudingen toen in het katholieke Ierland, pijnlijk om te lezen terugkijkend en weet hebbend van de slachtoffers.
Tijdschrift Liter.
Liter is een literair tijdschrift dat de breedte van het christelijk geloof in de literatuur wil laten zien. Met nieuw werk, boekbesprekingen, maar ook essays van verschillende kanten. Abdelkader Benali, Willem Jan Otten, Joy Ladin, Benno Barnard werkten o.a. mee aan het najaarnummer 2018.